Nghiên cứu, sưu tầm và tổ chức trưng bày “Thổ ty xứ lạng và gia tộc họ Vi: Lịch sử gia đình – Lịch sử xã hội”

Một trong những đặc trưng lịch sử – văn hóa – xã hội của Lạng Sơn là sự có mặt và đóng góp tích cực của những phiên thần được các triều đại phong kiến cử lên trấn ải biên cương của Tổ quốc. Họ được hưởng chế độ đặc biệt, được cấp đất để tập hợp người bản xứ tạo dựng quê hương mới, và được cha truyền con nối hưởng tước vị ở thời kỳ đầu. Những phiên thần này là thủy tổ của các dòng họ được gọi là ” thổ ty”. Đâu là một trong những lực lượng quan trọng trong lịch sử bảo vệ biên cương phía Bắc. Các phiên thần thường có nguồn gốc là người Kinh đến từ đồng bằng Bắc Bộ và Thanh-Nghệ. Quá trình lâu dài tạo dựng quê hương mới, con cháu của họ cộng cư với các dòng họ ở Lạng Sơn mà đa phần là người Tày. Sau 5-6 thế kỷ hòa huyết, hậu duệ của các dòng họ thổ ty đã trở thành người Tày thực thụ, góp phần quan trọng tạo nên lịch sử xã hội và văn hóa của địa phương.
Dự án hướng tới thực hiện một nghiên cứu-sưu tầm tư liệu, hình ảnh về thổ ty người Tày ở Lạng Sơn, nhằm tổ chức một phông tư liệu và xây dựng một không gian trưng bày có tựa đề “Thổ ty xứ Lạng và gia tộc họ Vi: Lịch sử gia đình – Lịch sử xã hội” trong Di tích văn hóa “Khu lưu niệm họ Vi” ở bản Chu, xã Khuất Xá, Bình Lộc, Lạng Sơn, đã được UBND tỉnh xếp hạng.
Công tác nghiên cứu sưu tầm tư liệu, hình ảnh sẽ được tiến hành với các thư tịch cổ, các tài liệu lưu trữ, cũng như các tư liệu, hình ảnh, câu chuyện được lưu truyền trong các dòng họ thổ ty Tày, Nùng, các gia đình và cộng đồng. Lần đầu tiên, các loại tư liệu đa dạng này sẽ được tập hợp, số hóa và tạo thành một phông tư liệu quan trọng phục vụ cho việc lưu giữ giá trị lịch sử văn hóa. Lịch sử của các dòng họ, các gia đình phản ánh lịch sử chung. Chính vì vậy, công tác nghiên cứu sưu tầm này sẽ góp phần soi rọi các khía cạnh lịch sử, văn hóa và xã hội của Lạng Sơn cũng như sự đóng góp của các phiên thần, thổ ty Tày, Nùng và hậu duệ trong sự nghiệp bảo vệ biên cương phía Bắc của Tổ quốc suốt thời kỳ phong kiến, nhất là từ thời nhà Nguyễn và thuộc Pháp.
Công tác nghiên cứu sưu tầm là cơ sở để xây dựng một trưng bày với vai trò tăng cường sự hiểu biết về truyền thống lịch sử của Lạng Sơn, chuyển tải đến du khách trong và ngoài nước các giá trị lịch sử-văn hóa của địa phương. Đặc biệt, trưng bày dự kiến sẽ thực hiện trong không gian của Di tích văn hóa, nhằm đặt nền móng hướng tới xây dựng những trưng bày có chất lượng cao trong tương lai, với mục đích phát huy giá trị của di tích, kích thích tìm hiểu lịch sử văn hóa và thu hút du khách đến với địa phương. Hoạt động nghiên cứu sưu tầm và trưng bày sẽ được thực hiện đồng thời với hoạt động truyền thông Dự án và quảng bá du lịch cho Lạng Sơn nói chung và Di tích văn hóa đã được xếp hạng (Khu lưu niệm họ Vi ở Bản Chu) nói riêng.
Các đợt nghiên cứu điền dã, đặc biệt là các cuộc tọa đàm với người địa phương và hậu duệ của các dòng họ thổ ty sẽ tạo những kết nối quan trọng Dự án với cộng đồng, nhất là với người Tày, Nùng, làm sống lại các giá trị lịch sử văn hóa trong lòng cộng đồng và là một kênh quan trọng đối với quảng bá di tích, du lịch và truyền thông Dự án.